W potocznym rozumieniu fotoreporter to osoba, która robi zdjęcia przedstawiające bieżące wydarzenia. Jest więc oczywiście fotografem. Ale czy pełni również inne role? A jeśli tak, to jakie dodatkowe prawa i obowiązki się z tym wiążą?

Ustawodawca polski nie udziela odpowiedzi na pytanie o to, kim jest fotoreporter. Co więcej, nie posługuje się nawet takim pojęciem. Opierając się jednak na ustawie Prawo prasowe oraz na orzecznictwie można wywnioskować, czy fotoreporter jest tylko fotografem, czy może również reporterem, a więc i dziennikarzem. Właśnie od tego zależy, czy do fotoreportera zastosowanie ma prawo prasowe – a wraz z nim wszystkie prawa i obowiązki przewidziane dla dziennikarzy.

Zacznijmy od tego, że jak samo prawo prasowe stanowi, ma ono zastosowanie tylko do „prasowej działalności wydawniczej i dziennikarskiej”. Żeby zatem podlegać pod tę ustawę, trzeba prowadzić działalność, która jednocześnie jest prasowa i dziennikarska (lub wydawnicza, jednak ze względu na temat artykułu, ten wątek możemy na razie pominąć).
W rozumieniu ustawy prasa oznacza nie tylko pewne publikacje periodyczne, ale również zespoły ludzi i poszczególne osoby zajmujące się działalnością dziennikarską. Jakkolwiek może to dziwnie brzmieć, to jednak formalnie prasa to także dziennikarze. Tym zaś jest osoba zajmująca się redagowaniem, tworzeniem lub przygotowywaniem materiałów prasowych, pozostająca w stosunku pracy z redakcją albo zajmująca się taką działalnością na rzecz i z upoważnienia redakcji. A czym jest materiał prasowy? Według ustawy niczym innym, jak każdym opublikowanym lub przekazanym do opublikowania w prasie tekstem albo obrazem o charakterze informacyjnym, publicystycznym, dokumentalnym lub innym, niezależnie od środków przekazu, rodzaju, formy, przeznaczenia czy autorstwa.

Podsumowując można więc powiedzieć, że prawo prasowe obejmuje między innymi działalność osób, które pozostają w stosunku pracy z redakcją albo na rzecz i z upoważnienia redakcji tworzą obrazy o charakterze informacyjnym, publicystycznym, dokumentalnym lub innym, a następnie przekazują je do opublikowania w prasie. W związku z tym nasuwa się wniosek, że pod pewnymi warunkami fotograf może zostać uznany za dziennikarza, który podlega ustawie Prawo prasowe.

Po pierwsze, działalność fotografa musiałaby być prowadzona na rzecz i z upoważnienia redakcji lub w ramach stosunku pracy. Wydaje się więc, że jeśli ktoś dopiero po wykonaniu fotografii skontaktuje się z wybranymi redakcjami w celu zbycia związanych z nią praw autorskich, to nie spełni on tego warunku i nie będzie podlegał prawu prasowemu. Po drugie, fotograf musiałby stworzyć obraz o charakterze informacyjnym, publicystycznym, dokumentalnym… lub „innym”, jak stanowi art. 7 ust. 2 pkt 4 ustawy Prawo prasowe. Takiej definicji odpowiada w zasadzie każda fotografia. Ostatnim warunkiem, aby fotograf mógł być uznany za dziennikarza jest to, aby przekazał swoje zdjęcie do opublikowania w prasie – co również nie jest wygórowanym wymaganiem.

Ujmując tę kwestię jednym zdaniem, można zatem przyjąć, że fotograf zostanie uznany za dziennikarza podlegającego prawu prasowemu wówczas, gdy pozostając z redakcją w stosunku pracy lub działając na jej rzecz i z jej upoważnienia, przekaże do opublikowania w prasie wykonane przez siebie zdjęcie. Interesującym zagadnieniem jest to, czy taki fotograf może nazywać się fotoreporterem. Bez wątpienia fotoreporter to osoba, która wykonała zdjęcie reporterskie. Co to jednak oznacza?

Zwykle przyjmuje się, że fotografia reporterska to fotografia przedstawiająca autentyczny obraz uchwyconego „na gorąco” rzeczywistego zdarzenia, które budzi choćby minimalne zainteresowanie społeczne[1]. Podobnie istotę tego rodzaju fotografii ujmuje się w orzecznictwie. Przykładowo, Sąd Najwyższy w wyroku z 25 listopada 2009 r. (sygn. akt II CSK 271/09) uznał, że fotografia reporterska jest fotografią przedstawiającą rzeczywiste zdarzenie, wykonaną w czasie, w którym ono nastąpiło. W ocenie SN na reporterski charakter fotografii wskazują okoliczności, w jakich były one zrobione oraz cel ich wykonania, jakim w tym stanie faktycznym było przygotowanie „materiału archiwalno-prasówkowego”. Co ciekawe, omawiana sprawa dotyczyła zdjęć z wystawianych sztuk, a według Sądu Najwyższego przeciwko kwalifikacji tych zdjęć jako reporterskie nie przemawia ani fakt, że zdjęcia wykonywał artysta fotografik, ani że zdjęcia te cechował znaczny stopień artyzmu, gdyż również zdjęcia o charakterze reporterskim mogą prezentować wysokie walory artystyczne.

I tak dochodzimy do wniosku, że fotoreporterem może nazywać się osoba, która pozostając w stosunku pracy z redakcją lub działając na jej rzecz i z jej upoważnienia, wykona i przekaże do opublikowania w prasie zdjęcie przedstawiające rzeczywiste, budzące choćby minimalne zainteresowanie społeczne zdarzenie, a wykonane w czasie, w którym ono nastąpiło.

Warto wiedzieć, że każdemu fotoreporterowi przysługują prawa wynikające z ustawy Prawo prasowe. Do tej pierwszej grupy należą tak fundamentalne prawa, jak w szczególności prawo do wolności słowa, prawo do informacji, prawo do korzystania z pomocy informatorów oraz prawo (stanowiące jednocześnie obowiązek) do dziennikarskiej tajemnicy zawodowej. Nie można jednak zapominać, że prawo prasowe przewiduje również szereg obowiązków i zakazów. Podstawowym z nich jest obowiązek służby społeczeństwu i państwu, działania zgodne z etyką zawodową i zasadami współżycia społecznego, w granicach określonych przepisami prawa. W myśl ustawy każdy dziennikarz (zatem i fotoreporter) obowiązany jest ponadto do zachowania szczególnej staranności i rzetelności przy zbieraniu i wykorzystywaniu materiałów prasowych oraz do chronienia dóbr osobistych i chronienia działających w dobrej wierze informatorów i innych osób, które okazują mu zaufanie. Prawo prasowe przewiduje też obowiązek autoryzacji oraz zakaz prowadzenia ukrytej działalności reklamowej i publikowania wizerunku osób, przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe, jak również wizerunku świadków, pokrzywdzonych i poszkodowanych, chyba że osoby te wyrażą na to zgodę.

Zawodowe pełnienie kilku funkcji jednocześnie nie należy do najłatwiejszych. Fotograf, jeśli jest również reporterem, musi przestrzegać zasad dotyczących nie tylko praw autorskich oraz dóbr osobistych, ale i prawa prasowego. Jednak w tym przypadku trud ten jest opłacalny, a największą nagrodą za jego podjęcie jest możliwość wykonywania zawodu misyjnego, jakim bez wątpienia jest zawód fotoreportera.

[1] Por. R.M. Sarbiński, Utwór fotograficzny i jego twórca w prawie autorskim, Kraków 2004, s. 172.

Autor tekstu: Magdalena Stasiak, prawnik
kontakt: magdalena_stasiak@outlook.com