W przypadku powieści dobrze znane są przypadki ghostwriterów, a więc osób, które otrzymują wynagrodzenie za swą pracę, często twórczą, i godzą się równocześnie na publikowanie dzieł pod nazwiskiem innej osoby. Działania takie w doktrynie zostały uznane za zgodne z prawem. Jak jednak sprawa wygląda w przypadku fotografii?

Czy fotografowi, który podpisuje się pod zdjęciem swojego asystenta, który faktycznie takie zdjęcie wykonał i przeniósł następnie autorskie prawa majątkowe na swojego mistrza, udzielając równocześnie zgody na opatrzenie fotografii nie swoim nazwiskiem będą groziły sankcje karne?

Odpowiedzialność cywilna

W tym przypadku należy pamiętać, że takie działanie nie wyłącza odpowiedzialności cywilnej naszego przykładowego fotografa, z uwagi na fakt, że w opisywanej sytuacji zostały faktycznie naruszone autorskie prawa osobiste. Oznacza to, że asystent będzie mógł domagać się środków przewidzianych w art. 78 UstPrAut, czyli: czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, złożenia publicznego oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. W opisanej sytuacji, w związku z niewątpliwą winą fotografa w zakresie naruszenia autorskich praw osobistych asystenta, w toku postępowania sądowego lub jeszcze na etapie negocjacji ugodowych, asystent będzie mógł domagać się odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub zobowiązania sprawcy, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez asystenta cel społeczny

Roszczenia

Katalog roszczeń przysługujących w przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych został określony w art. 79 UstPrAut . Należy przy tym pamiętać, że z roszczeniami może wystąpić twórca lub pierwotny podmiot autorskich praw majątkowych a także ich następcy prawni, licencjobiorca wyłączny w zakresie objętym umową licencyjną oraz organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi w odniesieniu do pól eksploatacji objętych zbiorowym zarządzaniem.

Wobec kogo wystąpić z roszczeniami?

Odpowiedzialność cywilnoprawna za naruszenia autorskich praw majątkowych może być dochodzona względem naruszyciela tych praw, tj. osoby fizycznej lub prawnej, która wkroczyła w sferę monopolu uprawnionego, niezależnie od tego, czy działania te były podjęte przez nią w dobrej wierze i z zachowaniem należytej staranności. Należy jednak pamiętać, że ewentualne udowodnienie winy podmiotowi, który naruszył nasze prawa autorskie będzie miało znaczenie dla rozmiaru odpowiedzialności majątkowej.

Zaniechanie

Najpopularniejszym ,a zarazem najważniejszym środkiem ochrony autorskich praw majątkowych przewidzianym w art. 79 UstPrAut jest uniezależnione od winy naruszyciela roszczenie o zaniechanie. Jak podaje się w doktrynie z roszczeniem o zaniechanie można występować wówczas, gdy stan naruszenia trwa, jak i wtedy, gdy wprawdzie stan taki ustał, ale istnieje możliwość ponownego dokonania naruszeń. Do wystąpienia ze skargą o zaniechanie może uprawniać również uzasadniona obawa, że prowadzone są przygotowania do działań, które skutkować będą naruszeniem autorskich praw majątkowych . Z roszczeniem o zaniechanie wytwarzania kopii fotografii z płyty DVD powierzonej galerii zajmującej się profesjonalną sprzedażą zdjęć, może wystąpić fotograf, który obawia się, że egzemplarze dzieła wytworzone na zlecenie galerii bez jego zgody, mogą być wprowadzane do obrotu.

Zaniechanie skutków naruszenia

Sąd, rozstrzygając o naruszeniu praw autorskich, może orzec jednocześnie, na wniosek uprawnionego, o dalszym losie bezprawnie wytworzonych przedmiotów, w szczególności o ich wycofaniu z obrotu, o przyznaniu ich uprawnionemu na poczet należnego odszkodowania lub o ich zniszczeniu. Sąd, orzekając na tej podstawie, uwzględnia wagę naruszenia oraz interesy osób trzecich. Może zatem zostać orzeczony przepadek bezprawnie reprodukowanych kopii, które były sprzedawane jako egzemplarze autorskie lub obowiązek zwrócenia ich autorowi .

Ile jest warte naruszenie?

Należy również wskazać, że zamiast realizacji roszczeń o zaniechanie naruszeń i usunięcie ich skutków można domagać się zarówno przed sądem, jak i podczas negocjacji ugodowych zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej. Trzeba jednak podkreślić, że z takim roszczeniem musi wystąpić do sądu podmiot uprawniony z praw autorskich, a warunkiem jego orzeczenia jest stwierdzenie, że naruszenie praw autorskich jest niezawinione, a zaniechanie naruszenia lub usunięcie skutków naruszenia byłoby dla osoby naruszającej niewspółmiernie dotkliwe. O takiej sytuacji będziemy mogli mówić, gdy fotograf udzielił licencji niewyłącznej (w formie ustnej) na rozpowszechnianie swojego zdjęcia w numerze miesięcznika modowego, a następnie, w momencie w którym nakład znajdował się już w drukarni, poinformował na piśmie wydawcę o wycofaniu swojej zgody na rozpowszechnianie zdjęcia.

Czasem wystarczy oświadczenie

Innym sposobem usuwania skutków naruszenia autorskich praw majątkowych może być złożenie przez naruszyciela odpowiedniego oświadczenia. Jednak zgodnie z nowym brzmieniem art. 79 ust. 2 pkt 1 UstPrAut niezależnie od roszczeń opisanych powyżej, uprawniony może domagać się jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd.

fot. PAP/EPA/Patrick Pleul

Naprawienie szkody

Zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. a UstPrAut naprawienie wyrządzonej szkody może być dochodzone na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego. Alternatywnie, zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b, szkoda może być naprawiona przez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku, gdy naruszenie jest zawinione, trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu. Zgodnie z orzecznictwem stosowne wynagrodzenie to takie, jakie otrzymywałby autor, gdyby osoba, która naruszyła jego prawa majątkowe, zawarła z nim umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia. Jeżeli jednak sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości należnego odszkodowania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może on zasądzić odpowiednią kwotę według swojej oceny.

Fundusz Promocji Twórczości

Uprawniony z tytułu autorskich praw majątkowych może również żądać zapłaty przez naruszyciela odpowiedniej sumy pieniężnej na rzecz Funduszu Promocji Twórczości, gdy naruszenie jest zawinione i zostało dokonane w ramach działalności gospodarczej wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy rachunek. W ustawie ustalono dolną granicę wielkości tego roszczenia. Dochodzona suma ma być nie niższa niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia.

Jak wynika z omówionych powyżej zagadnień naruszanie praw autorskich, może okazać się dla naruszyciela bardzo nierentowne, stąd też należy zachować wszelkie środki ostrożności, gdy w swojej pracy twórczej wykorzystuje się utwory innych autorów, w tym fotografów.

Na zakończenie warto jeszcze przypomnieć o jednej istotnej kwestii: wysuwając roszczenia cywilne o zadośćuczynienie lub odszkodowanie, należy pamiętać, aby kierować je wobec podmiotów, które faktycznie dopuściły się takiego naruszenia. W tym kontekście ważny jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie (sygn. I ACa 88/09). Na podstawie przedstawionych wydarzeń można stwierdzić, że jeśli autorka bezprawie wykorzystanych zdjęć, wniosłaby powództwo przeciwko wydawcy folderu, a nie – jak to uczyniła – przeciwko podmiotowi wykorzystującemu folder do promowania pewnego wydarzenia, wówczas, obok odszkodowania zasądzonego w tej sprawie na podstawie art. 79 ust 1 pkt. 3 UstPrAut, mogłaby również dochodzić skutecznie zadośćuczynienia na podstawie art. 78 ust 1 UstPrAut. Jakkolwiek powyższy wniosek jest hipotetyczny (ponieważ nie jest oparty na całokształcie stanu faktycznego, który był znany tylko stronom oraz sądowi), to płynie z niego jedna nauka: zanim wystąpimy do sądu z powództwem z powodu bezprawnego wykorzystania zdjęcia, najpierw upewnijmy się, jaki podmiot dokonał naruszenia naszych praw autorskich.