Życie prywatne osób publicznych od dawna jest bardzo dochodowym towarem dla środków masowego przekazu. Ofiarami takich działań są przede wszystkim osoby publiczne, a „motorem” sprzedaży są szczegóły z ich życia prywatnego. Dostarczycielem treści fotografowie zwani z włoska paparazzi.

Bardzo często w imieniu jednostronnie interpretowanego prawa do wolności wypowiedzi, media bezprawnie wkraczają w sferę życia prywatnego. Tłumaczą to faktem, że odbiorcy mają prawo wiedzieć wszystko o osobach publicznych.

Kim jest osoba publiczna?

Do kręgu osób publicznych zalicza się jednostki, które uzyskały status publicznych nawet wbrew swojej woli. Nie czyniły żadnych starań, by zyskać rozgłos, a nawet go unikały. Stają się one osobami publicznymi tylko tymczasowo, dopóki okoliczności z nimi związane budzą ciekawość społeczeństwa.

Do takich jednostek – stosownie do orzecznictwa – zalicza się również: nieszczęśliwą kobietę, której mąż został zamordowany na jej oczach. Podobnie może być z niewinnym widzem, który został złapany w trakcie napadu na sklep i omyłkowo uznany za rabusia. Informacje ich dotyczące mogą być transmitowane na cały świat i nie przysługują tym osobom z tego tytułu żadne środki prawne. Przywilej prasy obejmuje nawet możliwość identyfikacji i krótkiego uzasadnionego opisu członków rodziny takich osób. Obowiązują wtedy ograniczenia związane z ochroną sfery ich życia prywatnego, którego wydawca nie może naruszać. Tego samego typu obostrzenia obowiązują w kontekście fotografii.

Kim są paparazzi?

Paparazzi wedle powszechnie przyjętego znaczenia to fotoreporterzy specjalizujący się w zdjęciach osób powszechnie znanych w sytuacjach dla nich niezręcznych. Ulubione tematy to: skandale, romanse, zdrady, choroby oraz bójki gwiazd zarówno świata polityki, jak i showbiznesu. Podstawową techniką jest robienie zdjęć z ukrycia. Nierzadko posiłkują się podstępem lub prowokacją. Taka definicja paparazzi z samej swej istoty wskazuje na możliwość dopuszczania się przez nich naruszeń związanych z ochroną wizerunku. Potencjalnie naruszają oni również sferę prywatności osób uwiecznianych na zdjęciach, co przecież z założenia chcą przekazać do publikacji.

Przedstawiciele doktryny polskiej i zagranicznej zgadzają się, że osobom publicznym przysługuje węższy zakres ochrony sfery życia prywatnego w porównaniu ze zwykłymi obywatelami. Takie stanowisko wielokrotnie wyrażał również Sąd Najwyższy i inne sądy. Rzeczywiście mówi tak prawo prasowe (art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe). Ustawodawca dopuścił publikację informacji i danych ze sfery życia prywatnego bez zgody osób na zdjęciach. Musi jednak zachodzić bezpośredni związek z wykonywaną przez nich działalnością publiczną. Dlatego pod pretekstem wykonywanej działalności publicznej nie wolno fotografować osób publicznych w scenach prywatnych (np. na prywatnym terenie, w hotelu).

Sfera prywatności a paparazzi

Sfera prywatności jest nadrzędnym dobrem osobistym, które obejmuje obok sfery życia prywatnego również sferę intymności. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 12 września 2001 r. podkreślając, że sfera prywatności nie jest jednolita. Obejmuje ona sferę intymną, która podlega ochronie bezwzględnej przed dostępem do niej osób trzecich, także dziennikarzy, gdy brak jest zgody uprawnionego. Stąd też nawet samo wykonanie zdjęcia przedstawiającego jakiekolwiek osoby (nie tylko te powszechnie znane) w sytuacjach intymnych uznaje się za naruszenie sfery prywatności.

Osoba pokrzywdzona w taki sposób może zgodnie z prawem żądać zaniechania takich naruszeń – między innymi skasowania zdjęcia. W wypadku jego opublikowania pokrzywdzony może również żądać na drodze sądowej zadośćuczynienia. Strefa życia intymnego powinna być chroniona bezwzględnie.

Czy karykatura jest dozwolona?

Prawo zezwala na karykaturowanie osób powszechnie znanych. Karykatura danej osoby jest również postacią jej wizerunku. Za karykaturę należy uznać skrajnie uproszczoną konkretyzację obrazu fizycznego, zdatną do rozpowszechniania. Karykaturę określa się też jako „przesadne uwydatnienie charakterystycznych cech osoby lub przedmiotu głównie w rysunku i grafice lub w utworze, dla wywołania wrażenia śmieszności”. Nie ulega wątpliwości, że przy obecnym rozwoju technik fotograficznych łatwo też stworzyć zdjęcie stanowiące karykaturę. Można opublikować takie zdjęcie, o ile będzie ono dotyczyło osoby powszechnie znanej.

Karykatura a fotomontaż?

Należy jednak pamiętać, że niezgodne z prawem jest publikowanie fotomontaży z wizerunkiem osoby publicznej bez jej zgody. Nawet retusz „majtek Dody” należy uznać za fotomontaż. Z oczywistych względów nie możemy pokazać przykładu tego naruszenia.

Czyjego wizerunku nie można publikować, nawet jeśli jest osobą powszechnie znaną?

Polska scena polityczna, ale również teatr show-businessu dostarcza nam przykładów, kiedy osobie powszechnie znanej stawia się zarzuty w postępowaniu karnym. Należy jednak pamiętać, że nie wolno ujawniać wizerunku ani danych osobowych osoby, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe. Jednakże, o ile sąd lub prokurator wyrażą na piśmie zgodę na publikację wizerunku takich osób, będzie ona skuteczna dla wszystkich mediów – można taki wizerunek powielać zgodnie z zasadami dozwolonego użytku.

Jestem panem swojego wizerunku!

Należy pamiętać o tym, że również sama zainteresowana osoba może wyrazić zgodę na publikację jej wizerunku, jednak przy braku odpowiednich zastrzeżeń należy uznać, że zgoda taka będzie skuteczna jedynie wobec podmiotu, w stosunku do którego zgoda została wyrażona. Stąd też dyskusyjna jest kwestia możliwości powielania takiego wizerunku przez inne podmioty.

Autor tekstu: Anna Trocka