Czy zastanawialiście się kiedyś, jaka jest najważniejsza część utworu dla jego autora? Dobry tytuł, zachwycające barwy czy niespotykana ekspresja są ważne. Jednak niezależnie od tego, czy chodzi o rysunek, fotografię, rzeźbę, film czy książkę, dla jego twórcy najważniejszy jest… podpis!

Tak jak każdy utwór ma swojego autora, tak i każdy utwór powinien mieć jego oznaczenie. Wbrew pozorom, nie dla wszystkich jest to oczywiste. Jak wynika z danych zbieranych w ramach projektu fotoprawo.pl, w niektórych czasopismach wciąż ponad połowa publikowanych w nich zdjęć nie jest podpisywana. Dlatego trzeba podkreślić, że oznaczanie autora jest nie tylko dobrą praktyką, ale i prawem chronionym przez ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Wypada zacząć od tego, że ustawa ta dzieli prawa autorskie na osobiste i majątkowe. Przyjmuje się, że te pierwsze mają za zadanie chronić więź twórcy z utworem. Natomiast majątkowe gwarantują mu wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Gdzie więc w tym wszystkim mowa o podpisie autora? Otóż art. 16 punkt 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi, że ochronie – jako autorskie prawo osobiste – podlega w szczególności prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępnienia go anonimowo. Wynika stąd, że wyłącznie autor może decydować o tym, czy jego utwór, np. zdjęcie, będzie podpisane jego nazwiskiem, pseudonimem, czy też woli pozostać anonimowy. Co więcej, jak każde prawo osobiste, jest ono nieograniczone w czasie i niepodlegające zrzeczeniu się lub zbyciu. Wiąże się to z tym, że nawet wiele lat po śmierci twórcy, nie można wykorzystać jego dorobku np. w reklamie, nie zaznaczając jednocześnie, kto jest jego autorem. Niedopuszczalne byłoby również zawarcie umowy, w której przekazano by innej osobie prawo do zadecydowania o podpisaniu albo niepodpisaniu utworu.

Autor: Jacek Bednarczyk / PAP

Jak to działa w praktyce? Wyobraźmy sobie sytuację, w której fotograf sprzedaje wykonane przez siebie zdjęcie agencji reklamowej. Następnie agencja publikuje je – samo zdjęcie, bez żadnego podpisu – na stronie internetowej, żeby zachęcić do swoich usług. W tym momencie narusza ona prawa fotografa, gdyż mimo zawartej umowy, tylko on może zdecydować o anonimowym udostępnieniu zdjęcia. Agencja nabyła bowiem wyłącznie autorskie prawa majątkowe do zdjęcia, zaś prawa osobiste pozostały przy twórcy. Są one bowiem niezbywalne i nawet zawarcie umowy, w której za dodatkową odpłatnością fotograf zgodziłby się, aby to agencja zadecydowała o tym, czy podpisanie zdjęcia będzie dobrze wyglądać na ich stronie czy nie, nic by w tej kwestii nie zmieniło.

Oznaczenie autorstwa jest więc nie tylko prawem twórcy, ale i każdorazowym obowiązkiem tego, kto chciałby je rozpowszechniać. Niespełnienie tego obowiązku może wiązać się z dotkliwymi karami, przewidzianymi w art. 78 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Warto wiedzieć, że w takiej sytuacji autor może żądać usunięcia skutków naruszenia jego prawa poprzez złożenie publicznego oświadczenia o odpowiedniej treści i formie. Co więcej, sąd może mu przyznać odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub zobowiązać sprawcę do uiszczenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez twórcę cel społeczny. A do tego dochodzą jeszcze koszty postępowania sądowego. Podsumowując – zaniechanie podpisania wykorzystywanego utworu może spowodować konieczność poniesienia przez sprawcę sporych kosztów.

Jednak decyzja o oznaczeniu twórcy pod jego utworem powinna być podyktowana nie obawą przed sankcjami prawnymi, ale przede wszystkim dobrym zwyczajem, który nie pozwala na pozbawienie autora uznania, należnego mu za czas i wysiłek poświęcony na stworzenie tego, z czego inni – często tak niefrasobliwie – korzystają.

Autor tekstu: Magdalena Stasiak, Koło Własności Intelektualnej „IP” Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego