Kiedy dozwolony jest przedruk? Co do zasady fotografia reporterska, tak jak każdy utwór, podlega ochronie praw autorskich na takich samych zasadach jak inne utwory. Jednak do takiego rodzaju fotografii odnosi się szczególny przypadek dozwolonego użytku, zwany prawem przedruku.

Prawo przedruku umożliwia uprawnionym instytucjom lub osobom (o których mowa poniżej) rozpowszechnianie fotografii reporterskich dotyczących aktualnych wydarzeń bez zezwolenia twórcy, ale za stosownym wynagrodzeniem.

Dokonajmy omówienia poszczególnych warunków, jakie musi spełniać fotografia reporterska, aby możliwe było jej rozpowszechnienie bez zgody autora.

Tylko fotografie reporterskie

Po pierwsze, konkretna fotografia musi być fotografią reporterską więc odnoszącą się do bieżących lub aktualnych wydarzeń, sama w sobie musi mieć charakter reporterski. Takiego charakteru fotografia nie nabiera tylko ze względu na sam fakt jej upowszechnienia (np. w gazecie albo na portalu internetowym). Reporterskiego charakteru nie nabiera zdjęcie osoby publicznej zrobione w innym czasie i miejscu niż opisywane w artykule.

Tylko zdjęcia wcześniej rozpowszechnione

Po drugie, zdjęcie reporterskie musi być już uprzednio rozpowszechnione. Rozpowszechnienie może być dokonane w jakikolwiek sposób, autor może udostępnić zdjęcie publicznie na swojej stronie internetowej, może to zrobić na portalu społecznościowym w sekcji dostępnej dla wszystkich, nawet jeśli dostęp wymaga rejestracji. Rozpowszechnieniem jest oczywiście publikacja w gazecie czy też na portalu informacyjnym, nawet jeśli jest to portal agencji informacyjnej, który pobiera opłaty za dostęp do swoich materiałów. Zauważmy zarazem, że chociaż upowszechnienie może nastąpić w jakikolwiek sposób, musi być dokonane za zgodą autora. Opublikowanie zdjęcia bez zgody jego autora nie może być uznane za rozpowszechnienie w rozumieniu ustawy o prawie autorskim.

W celach informacyjnych a nie dekoracyjnym

Kolejnym warunkiem, jaki musi być spełniony, aby możliwe było opublikowanie fotografii reporterskiej w ramach prawa przedruku, jest opublikowanie w celach informacyjnych. Warunek ten pojmowany jest dość restrykcyjnie. Fotografia reporterska może być umieszczona w celu dostarczania dodatkowych bądź też głównych informacji dotyczących przedstawianego tematu. Jak pisze R. Sarbiński, Kryteriami pomocnymi dla ustalenia charakteru rozpowszechniania będą moim zdaniem wszelkie elementy towarzyszące, takie jak ewentualny opis zdjęcia, wkomponowanie go w tekst artykułu lub umiejscowienie w sąsiedztwie artykułu informacyjnego, czy też informacyjne przeznaczenie danej strony pisma. Nie będzie więc legalnym przedrukiem używanie zdjęcia reporterskiego na ulotkach reklamowych albo billboardach. Również opublikowanie zdjęcia w kolumnie przeznaczonej na opinie nie będzie spełniało wymogu użycia zdjęcia w celach informacyjnych.

Tylko (?) prasa, radio i telewizja

Prawo do przedruku fotografii reporterskich przysługuje prasie, radiu i telewizji. Definicja prasy umieszczona została w Ustawie z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe.

Art. 7 ust. 2 pkt 1

Prasa oznacza publikacje periodyczne, które nie tworzą zamkniętej, jednorodnej całości, ukazujące się nie rzadziej niż raz do roku, opatrzone stałym tytułem albo nazwą, numerem bieżącym i datą, a w szczególności: dzienniki i czasopisma, serwisy agencyjne, stałe przekazy teleksowe, biuletyny, programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe; prasą są także wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu technicznego środki masowego przekazywania, w tym także rozgłośnie oraz tele- i radiowęzły zakładowe, upowszechniające publikacje periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki rozpowszechniania; prasa obejmuje również zespoły ludzi i poszczególne osoby zajmujące się działalnością dziennikarską.

Prawo przedruku przysługuje oczywiście wydawnictwom i redakcjom prasy, jako podmiotom prawa, a nie samym gazetom czy portalom. Wyżej przytoczona definicja obejmuje nie tylko wydawnictwa drukowane, ale również wymieniane oddzielnie w ustawie o prawie autorskim radio i telewizję. Co więcej, definicja prasy w prawie prasowym obejmuje także wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu technicznego środki masowego przekazywania. Ustawodawca z góry rozszerzył definicję prasy na inne środki komunikacji, które mogłyby powstać w przyszłości. Na tej podstawie do prasy zaliczane są również portale internetowe. W szczególności portale informacyjne mogą, przy spełnieniu pozostałych warunków, korzystać z prawa dozwolonego przedruku. Przypominamy jednocześnie, że za prasę nie mogą być uznane prywatne blogi.

Nie każda fotografia reporterska może być przedrukowana

Ostatnim warunkiem, jaki musi spełniać zdjęcie reporterskie, aby możliwe było jego opublikowanie bez zgody autora, jest jego aktualność. Wbrew niektórym poglądom wymóg aktualności odnosi się również do fotografii reporterskich. Jest on uzasadniony samym celem regulacji przedruku. Licencja dotycząca przedruku jest stworzona po to, aby możliwy był szeroki dostęp publiczności do bieżących informacji.

E. Traple wskazuje, że Pojęcie „aktualności” na użytek tego przepisu należy interpretować przez pryzmat szybkości obiegu informacji oraz rodzaju rozpowszechnianego materiału. Aktualne są artykuły o przedmiocie, który w danej chwili budzi zainteresowanie publiczne. Obecny rozwój sposobów komunikacji redefiniuje pojęcie aktualności. O ile jeszcze kilkanaście lat temu aktualność była wyznaczana przez częstotliwość wydawania czasopism, o tyle w dobie Internetu oraz telewizji informacyjnych pojęcie to zaczyna nabierać odrębnego znaczenia. Moim zdaniem, w dobie prawie natychmiastowego dostępu do informacji, aktualność wydarzenia tym bardziej winna być pojmowana przez pryzmat dwóch łącznie stosowanych kryteriów: zainteresowania opinii publicznej oraz rozwoju historii, którą ilustruje fotografia reporterska. Na przykład zdjęcia przewodniczącej komisji dokonane na prezentacji raportu międzynarodowej komisji lotniczej (MAK) są aktualne tak długo, jak długo istnieje zainteresowanie opinii publicznej tym raportem. W razie pojawienia się nowych faktów dotyczących tego raportu, moim zdaniem, zasadne jest przyjmowanie, że fotografia taka zachowuje walor aktualności, jeżeli publikowana jest w związku z nowymi faktami dotyczącymi raportu.

Autor tekstu: Anna Trocka