Fotografia powstała po to, aby dokumentować rzeczywistość. Bardzo szybko po tym, jak powstała sama technika fotograficzna, fotografowie przenieśli swoją działalność poza studia i rozpoczęli uprawianie fotografii reporterskiej. Pionierem tego gatunku fotografii był szkocki fotograf John Thomson, który rozpoczął fotografowanie osób w trakcie ich codziennych czynności na ulicach i w domach.

Tak powstała fotografia społeczna, z której wyłoniła się fotografia reporterska, dokumentująca aktualne zagadnienia społeczne, polityczne, sportowe i tak dalej. Do jej rozwoju zdecydowanie przyczyniły się gazety, które dążyły do uatrakcyjnienia drukowanych tekstów za pomocą obrazu. Za pierwszy fotoreportaż uznaje się serię zdjęć autorstwa Aleksandra Gardnera z egzekucji zamachowców Abrahama Lincolna.

Fotografia reporterska, czyli co?

Powyższy krótki wstęp historyczny przygotowaliśmy nie bez powodu. Do dzisiaj nie istnieje jednoznaczna definicja ustawowa fotografii reporterskiej, chociaż sama ustawa o prawie autorskim w art. 25 ust. 1 pkt c) używa tego pojęcia w kontekście dozwolonego użytku, o czym szerzej piszemy poniżej.
Współcześnie twierdzi się, że elementem definiującym fotografię reporterską jest jej aktualność i poruszana tematyka. Zdjęcie reporterskie ma być „świadkiem” rozgrywającego się wydarzenia i dlatego służy najczęściej jako dodatkowe udokumentowanie bieżących wiadomości podawanych w środkach masowego komunikowania. (E. Traple). Definicja ta jednak jest zbyt ogólna, nie wyjaśnia bowiem, jakie wydarzenia fotografia miałaby dokumentować, żeby można ją było nazwać reporterską.

(Foto)reportaż

Dogłębniejszą analizę przedstawia R. Sarbiński. Autor najpierw wskazuje na to, że „reporterskość fotografii” musi się przejawiać w temacie podejmowanym przez autora, muszą to być prawdziwe i aktualne wydarzenia, niezainspirowane przez samego fotografa.

Fotografią reporterską będzie więc zdjęcie zrobione na wiecu wyborczym, ale już nie zdjęcie zrobione przez fotografa na potrzeby plakatów wyborczych.

fot. PAP/Bartłomiej Zborowski

fot. PAP/Paweł Supernak

Zakres tematów poruszanych przez fotoreporterów nie musi być ograniczony do doniosłych, ogólnospołecznych zdarzeń. Fotografią reporterską będzie więc zarówno zdjęcie prezydenta USA podczas wizyty w Polsce, jak i fotoreportaż z meczu ligi dziecięcej, rozgrywany w szkole podstawowej.

Jednak nie każda fotografia dokumentująca jakiekolwiek wydarzenie będzie fotografią reporterską. Wydarzenia dokumentowane przez fotografa muszą wzbudzać zainteresowanie osób innych niż tylko uczestniczące w wydarzeniu, mieć wymiar istotniejszy niż tylko prywatny, rodzinny.

Z punktu widzenia tego kryterium fotografią reporterską będzie na przykład reportaż ze ślubu księcia Williama oraz Kate Middleton, nie będzie nią zaś seria zdjęć ze ślubu osób, które nie są osobami publicznymi, chociażby na ich ślub zaproszonych było wielu ludzi.

Zdjęcie tu i teraz

Fotografia reporterska ze swojej natury dokumentuje wydarzenia rozgrywające się na oczach fotografa. Ten aspekt orzecznictwo opisuje następująco: Reportaż jest opisem rozgrywających się na oczach autora zdarzeń, fotografia reporterska jest uchwyceniem „na gorąco” obserwowanego zdarzenia, migawką tego, co się działo, a nie tłem, w którym wcześniej rozgrywała się akcja. Za reporterską nie można uznać więc fotografii inscenizacji, która jedynie imituje wydarzenie historyczne, na przykład ilustracji stworzonych na potrzeby filmów dokumentalnych.

Już jednak dokumentacja fotograficzna inscenizacji historycznej, która rozgrywa się w ramach dorocznej imprezy, takiej jak inscenizacja historyczna bitwy pod Grunwaldem, będzie fotografią reporterską.

Opisujemy fotorzeczywistość

Fotografia reporterska nie musi jednak ograniczać się do konkretnych, aktualnych zdarzeń, może również dokumentować pewne zjawiska stałe, postawy ludzkie. John Thomson dokumentował codzienność niższych warstw społeczeństwa w celu ukazania ich sposobu życia. Jeśli ujęcie tematu w fotografii bądź fotoreportażu dotyczy pewnych postaw lub działań społecznych, które w czasie tworzenia fotoreportażu są aktualne, taka fotografia także może być zaliczona do gatunku fotografii reporterskiej.

Czy fotoreportaż jest utworem?

Jak już pisaliśmy wcześniej, mimo że co do zasady fotoreporter nie ma pełnej kontroli nad tworzeniem zdjęcia, fotografię reporterską należy zaliczyć do utworów.
Fotoreportaż, przykładowo, może wykazywać następujące znamiona twórczości:
1. Dobór komponentów sprzętowych, mający wpływ na kolorystykę i sposób pracy aparatu.
2. Wybór kadru.
3. Wybór momentu rejestracji ujęcia.
4. Kąt widzenia wybranej sceny z wybranego miejsca.
5. Wyrażenie wrażliwości fotografa i jego zdolności percepcyjnych do oddania atmosfery obserwowanego zdarzenia.

Autor tekstu: Anna Trocka