Jakie jest ABC praw autorskich? Jakie są właściwie prawa autorskie w przypadku fotografii? Autorowi (lub też współautorom) zdjęcia, które stanowi utwór w rozumieniu prawa autorskiego, przysługuje wiązka praw osobistych i majątkowych.

Pierwsza wiązka ma charakter osobisty i niezbywalny co oznacza, że nie można jej przenieść na inną osobę. Z drugiej strony przysługuje również małżonkowi, zstępnym, dzieciom, wnukom i dalszym potomkom, rodzicom, rodzeństwu i potomkom rodzeństwa. Prawa osobiste przysługują również organizacjom zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.

Więź twórcy z utworem jest nierozerwalna! Jak ujmuje to art. 16 UstPrAut, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem.

Jakie autorskie prawa osobiste ma autor utworu?

1. Prawo autora do wskazywania go jako autora utworu. Bezprawne jest przypisywanie sobie autorstwa zdjęć przez inną osobę niż autor – nawet jeśli to jest agencja, w której fotograf pracuje. Nawet jeśli nabyła ona prawa majątkowe do takiego utworu. Nabycie osobistych praw też jest bezprawne.
2. Prawo do decydowania o tym, czy jego nazwisko lub pseudonim ma być podawane do publicznej wiadomości wraz z opublikowaniem utworu czy decyduje się na anonimowe udostępnienie. Nie można prawnie zmusić autora do tego, aby podpisał zdjęcie lub usunął oznaczenie swojego autorstwa ze zdjęć. Choć może to stanowić przypadek nienależytego wykonania usługi, ale wtedy w grę wchodzi odpowiedzialność umowna (gdy umowa to wyraźnie reguluje). Autor decyduje o tym, czy jego nazwisko lub pseudonim ma być podawane do publicznej wiadomości wraz z opublikowaniem utworu, czy decyduje się na udostępnienie anonimowe.
3. Prawo do nienaruszalności treści i formy utworu. Rzetelne wykorzystanie utworu, a także nienaruszalność jego treści i formy oznacza, że tylko autor decyduje na przykład o tym, czy utwór może być publikowany w częściach czy też jedynie w całości.
4. Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu. Autor ma prawo oczekiwać, że korzystanie z utworu nie naruszy intencji, które mu przyświecały mu podczas robienia zdjęcia. Z takimi przypadkami możemy mieć do czynienia w sytuacji, w której wydawnictwo umieszcza niezgodny z prawdą podpis pod opublikowanym zdjęciem.
5. Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności
6. Prawo nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Dzięki temu prawu autor ma zapewniony np. wgląd w rejestry sprzedaży swoich zdjęć w bazach danych agencji informacyjnych i stoków zdjęć.

Jakie autorskie prawa majątkowe ma autor utworu?

1. Wyłączne prawo do korzystania z utworu
2. Prawo do rozporządzania utworem na wszystkich polach eksploatacji
3. Prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu

Prawa majątkowe syntetycznie ujmuje art. 17 UstPrAut – twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji. W szczególności dotyczy to wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Pojęcie pól eksploatacji rozwinięte jest w kolejnych wpisach. Tutaj jedynie wskażemy, że pole eksploatacji to wskazanie sposobu korzystania z fotografii, jak reprodukcja, odsprzedaż,  umieszczanie w Internecie.

Prawo twórcy jest więc skonstruowane podobnie do prawa własności – autorowi lub nabywcy prawa majątkowego do utworu wolno wszystko. Inne podmioty nie mogą korzystać z utworu, chyba że ustawa wyraźnie wskazuje takie uprawnienie. Inny podmiot może też uzyskać zgodę autora udzieloną w umowie do wykorzystania utworu na danym polu eksploatacji.

Autor ma również prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Najczęściej będzie to wynagrodzenie za udzielenie licencji na wykorzystanie utworu lub wynagrodzenie za przeniesienie prawa autorskiego. Udzielenie licencji to podstawowy sposób zarobkowania twórców. O licencjach jednak traktuje odrębny wpis. Tak wygląda najprostsze „ABC praw autorskich”.

Czym jest oryginał w fotografii?

Ustawa również definiuje czym są oryginały utworu fotograficznego. Za oryginały uznaje się egzemplarze osobiście wykonane przez twórcę lub kopie uznane za oryginalne egzemplarze utworu. Takie kopie tylko wtedy, gdy wykonał je osobiście twórca lub wykonano je pod jego nadzorem, w ograniczonej ilości. Powinny być wtedy ponumerowane, podpisane lub w inny sposób przez niego oznaczone. Sformułowanie to wprowadzone jest do prawa polskiego z prawodawstwa Unii Europejskiej (DYREKTYWA 2001/84/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 27 września 2001 r. w sprawie prawa autora do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieła sztuki (Dz.U.UE L z dnia 13 października 2001 r.)).

Zarówno w fotografii analogowej, jak i w fotografii cyfrowej trudno jednak mówić o oryginale utworu, a jedynie o jego odbitkach. W przypadku fotografii analogowej można by uznać pierwsze wywołanie zdjęcia za egzemplarz oryginalny, szczególnie jeśli wywoływania wykorzystano procesy, które wpływają na efekt końcowy zdjęcia.

Oryginał zdjęcia cyfrowego?

W przypadku fotografii cyfrowej nigdy nie istnieje oryginał. A nawet gorzej. Każda kopia w pamięci aparatu, na dysku twardym bądź w innej postaci pamięci cyfrowej zawiera takie same dane, gdyż utwór fotograficzny istnieje jako zbiór danych na nośniku komputerowym. Każda kopia cyfrowa jest nie mniej oryginalna od innej. W związku z powyższym pozostaje posługiwać się jedynie drugą kategorią wymienioną w ustawie, czyli kategorią egzemplarzy zwielokrotnionych (kopii), wykonanych przez twórcę lub pod jego nadzorem, ponumerowanych i podpisanych lub w inny sposób oznaczonych przez twórcę. Będą to na przykład serie albumów zdjęciowych sygnowane przez fotografów lub numerowane odbitki zdjęć.

Czym jest droit de suite?

Szczególne uprawnienia związane z droit de suite określone są w art. 19 UstPrAut. Reguła ogólna związana ze sprzedażą egzemplarzy utworu stanowi, że po wprowadzeniu egzemplarza do utworu nabywca może go odsprzedawać dalej bez zgody autora. Jest to tak zwana zasada wyczerpania prawa.

Zgodnie jednak z art. 19 ust. 1 UstPrAut twórcy i jego spadkobiercom, w przypadku dokonanych zawodowo odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego, przysługuje prawo do wynagrodzenia. Oblicza się je według regresywnej stawki procentowej (od 5% do 0,25% ceny).

Zawodową odsprzedażą, zgodnie z art. 19² UstPrAut, są wszystkie czynności o charakterze odsprzedaży, dokonywane w ramach prowadzonej działalności przez sprzedawców, kupujących, pośredników oraz inne podmioty zawodowo zajmujące się handlem dziełami sztuki lub rękopisami utworów literackich i muzycznych.

Autor tekstu: Anna Trocka