Nawet najlepsze zdjęcie czasem może wymagać poprawek. Kiedy do takiego wniosku dochodzi autor zdjęcia, to nie ma żadnego problemu. Wtedy prawo do integralności utworu jest zabezpieczone. Jeśli jednak poprawki chciałby nanieść kto inny? Wówczas może dojść do naruszenia chronionej przez prawo osobistej więzi autora ze swoim dziełem. Jakie byłyby skutki takiej przeróbki fotografii? Czy dochodzi wtedy do naruszenia praw i czy od tej reguły nie ma wyjątków?

Prawa autora

Wypada przypomnieć, że każdemu twórcy przysługują prawa autorskie majątkowe oraz osobiste. Prawa osobiste mają szczególny charakter i nie można ich się zrzec ani zbyć, nie podlegają też ograniczeniom czasowym. W ten sposób prawo chroni więź autora z utworem. Rozumie się przez nią stosunek autora do dzieła, wynikający z psychicznego, emocjonalnego i intelektualnego związku z utworem. Przykładem jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21.03.2014 r., sygn. akt IV CSK 407/13.

Lista praw osobistych autora

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wymienia przykładowe prawa osobiste i są to prawa do:

1. autorstwa utworu;
2. oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
3. nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
4. decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
5. nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Prawo do nienaruszalności treści i formy utworu zwykło się określać jako prawo do integralności utworu. Co do zasady wyłącznie fotograf może więc modyfikować formę i treść swojej fotografii. Żadna przypadkowa osoba nie ma prawa do przerabiania takiego zdjęcia za pomocą programu graficznego, choćby przez kadrowanie. Nawet jeśli dzięki temu zabiegowi zdjęcie rzeczywiście stałoby się lepsze.

Przeróbka „autoryzowana”?

Co jednak jeśli zdjęcie zostanie przerobione przez osobę nieprzypadkową? Przykładowo taką, która nabyła autorskie prawa majątkowe do utworu? Otóż prawa majątkowe, w przeciwieństwie do praw osobistych, mogą być przedmiotem rozporządzenia. Można je podarować, odziedziczyć, zezwolić na korzystanie z nich poprzez udzielenie licencji albo nawet sprzedać. Nawet jednak w przypadku ich sprzedaży, autorskie prawa osobiste wciąż pozostają przy twórcy.

Wyjątki od bezwzględnego zakazu nieautorskich zmian utworu

Od każdej zasady przewidziane są wyjątki i nie inaczej jest w tym przypadku. Zgodnie bowiem z art. 49 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych następca prawny, choćby nabył całość autorskich praw majątkowych, nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze. Chyba że… są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić. Zakaz wprowadzania zmian w utworze bez zgody autora nie jest więc zakazem bezwzględnym. Następca prawny autora może wprowadzać zmiany w utworze, o ile są one spowodowane oczywistą koniecznością i twórca tak czy inaczej nie miałby słusznej podstawy, by się im sprzeciwić.

W tym kontekście należy wyjaśnić przede wszystkim, kto kryje się pod sformułowaniem „następca prawny”. Otóż można uznać już za ugruntowane stanowisko, że następcą prawnym w tym wypadku może być każda osoba, która może korzystać z utworu, a zatem nie tylko spadkobierca czy nabywca, ale i licencjobiorca. Ta część przywołanego wyżej przepisu jest jednoznaczna, ale co należy rozumieć przez takie klauzule generalne jak „słuszna” podstawa do sprzeciwu czy „oczywista” konieczność?

„Oczywista konieczność”?

Na to pytanie nie ma jednej odpowiedzi. Ustawodawca po to odwołał się do takich ogólnych sformułowań, aby sądy w procesie stosowania prawa mogły – po wzięciu pod uwagę wszystkich indywidualnych okoliczności danej sprawy – należycie wyważyć interesy autora utworu i jego następcy prawnego.

Co istotne, w razie sporu sądowego to nie autor fotografii musiałby argumentować, że wskutek cudzej ingerencji w dzieło została zerwana jego osobista więź z utworem. Przeciwnie, to osoba wprowadzająca zmiany, ów następca prawny, powinien udowodnić, że oczywista konieczność zmusiła go do ingerencji w cudzy utwór, a autor nie ma słusznej podstawy do sprzeciwu. Jednym z argumentów co do braku słusznej podstawy sprzeciwu mogłaby być okoliczność, że dokonana zmiana nie osłabia więzi twórcy z utworem – a zatem samego sedna autorskich praw osobistych.

Roszczenia

Jeśli następca prawny nie udźwignie takiego ciężaru dowodu, to wówczas autor będzie uprawniony do dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia osobistych praw autorskich. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, w pierwszej kolejności może żądać zaniechania tego działania. Jeśli do naruszenia już doszło, może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie (innymi słowy – by przeprosiła). Co więcej, jeżeli naruszenie było zawinione, a prawo do integralności utworu naruszone, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – na żądanie twórcy – zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.

Autor tekstu: Magdalena Stasiak, prawnik, ekspert portalu Fotoprawo.pl
kontakt: magdalena_stasiak@outlook.com

Temat ten poruszaliśmy już w 2016 roku w artykule pt. „Moje, nie dotykaj! Czyli o zmianach w utworze i prawie do jego integralności”