Co do zasady, rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Jeden z wyjątków od tej zasady głosi, że zgody nie wymaga się, jeśli osoba, której wizerunek został utrwalony, stanowi jedynie szczegół całości takiej jak na przykład impreza publiczna. Czy można jednak powiedzieć, że sam fakt uczestnictwa w imprezie automatycznie oznacza zgodę na publikację wizerunku? I co w przypadku, gdy uczestnikiem imprezy jest dziecko? Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu jednego wyroku dotyczącego dwóch różnych fotografii udzielił odpowiedzi na obydwa te pytania.

Wymóg uzyskania zgody na rozpowszechnianie wizerunku i wyjątki

Zanim przejdziemy do omówienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie, przypomnijmy krótko kilka podstawowych zasad dotyczących publikacji wizerunku. Zgodnie z art. 81 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Dla fotografów oznacza to, że aby rozpowszechnić swoje zdjęcie przedstawiające wizerunek innej osoby, konieczne jest uzyskanie zgody tej osoby. Należy przy tym pamiętać, że jeśli osobą tą jest osoba poniżej 18 roku życia, zgoda powinna być wyrażona przez rodziców. Na temat wymogu uzyskania zgody rodziców pisaliśmy już w artykule „Publikacja wizerunku dziecka – 5 wskazówek”.

Wyjątki od zasady

Od tej generalnej zasady przepisy przewidują trzy wyjątki. Po pierwsze, jeśli model pobrał wynagrodzenie za pozowanie i nie uzgodniono inaczej. Domniemywa się wtedy, że tym samym wyraził zgodę na rozpowszechnianie utrwalonego wskutek tego pozowania wizerunku. Drugi wyjątek dotyczy wizerunku osób powszechnie znanych. Ma on zastosowanie w sytuacji, w której zachodzą jednocześnie trzy warunki. Wizerunek musi przedstawiać osobę powszechnie znaną, utrwalono go w związku z pełnieniem przez tę osobę funkcji publicznych oraz rozpowszechniono w celu zrelacjonowania pełnienia tych funkcji przez daną osobę. Trzeci wyjątek to sytuacja, gdy osoba, której wizerunek utrwalono, stanowi jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz czy impreza publiczna.

Odnośnie ostatniego z wyjątków problemem jest często ocena, czy postać na fotografii jest jego głównym tematem czy jedynie szczegółem tła. Pomocniczo przyjmuje się, że osoba stanowi element akcesoryjny przedstawionej całości, jeśli w razie usunięcia jej z fotografii nie zmieniłby się przedmiot i charakter całego obrazu. Wówczas nie wymaga się zgody na publikację wizerunku. Rozbieżność możliwych interpretacji stanowi częste tło procesów sądowych. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 4 lipca 2018 (sygn. akt V ACa 484/17) uciął jednak tę dyskusję. Uznał bowiem, że sam fakt udziału w imprezie publicznej oznacza zgodę na publikację wizerunku w związku z ową imprezą. Co więcej, sprawa dotyczyła wizerunku osoby dorosłej i dwojga dzieci.

Stan faktyczny sprawy

Sprawa, która stała się podstawą do wydania tego wyroku, toczyła się z powództwa ojca i jego dwóch synów przeciwko wydawcy. Ten ostatni opublikował zdjęcia dzieci z ich znaną matką. Zdjęcia ilustrowały wywiad, w którym matka negatywnie wypowiadała się o ojcu dzieci –  swoim byłym mężu. Ukazały się również przy okazji wywiadu udzielony na temat napisanego przez matkę thrillera erotycznego. Zdjęcia do pierwszego z wywiadów zostały wykonane podczas sesji fotograficznej, natomiast zdjęcia do drugiego wywiadu pochodziły z imprezy publicznej. Co istotne, do jednych jak i drugich matka oraz dzieci pozowały.

Po spostrzeżeniu zapowiedzi pierwszego z wywiadów ojciec natychmiast poinformował redaktora naczelnego, że nie wyraża zgody na publikację. Zwrócił się również z żądaniem zaniechania naruszania dóbr osobistych jego dzieci. W odpowiedzi dowiedział się, że redakcja dysponuje jego – jak się okazało sfałszowaną, a dostarczoną przez matkę – zgodą na publikację wizerunku dzieci. Redakcja powołała się też na okoliczność, że rozpoczęcie dystrybucji tego numeru pisma uniemożliwia cofnięcie zgody. Mimo całej tej sytuacji, wydawca opublikował drugi wywiad, który również zaopatrzył zdjęciami matki i dzieci. Tym razem zdjęcia pochodziły z publicznej imprezy i były już publikowane w mediach.

Ponieważ publikacja nastąpiła bez zgody ojca, wniósł on powództwo w oparciu o przepisy chroniące dobra osobiste w postaci prawa do wizerunku, prywatności i dobrego imienia.

Z punktu widzenia osób zajmujących się fotografią, sprawa ta dotyczy dwóch bardzo ważnych kwestii. Po pierwsze, możliwości publikacji wizerunku dziecka bez zgody jednego z rodziców. Po drugie, możliwości publikacji wizerunku, który został utrwalony podczas publicznej imprezy.

Publikacja wizerunku dziecka bez zgody rodzica

W uzasadnieniu omawianego wyroku Sąd Apelacyjny potwierdził, że w myśl art. 98 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. Ułatwia to znacznie codzienne funkcjonowanie całej rodziny. Jeśli jednak sprawa dotyczy istotnych spraw dziecka, wymaga się zgody obydwojga rodziców. W braku porozumienia między skonfliktowanymi rodzicami o takiej istotnej sprawie dziecka rozstrzyga sąd.

Na gruncie niniejszej sprawy Sąd Apelacyjny trafnie zauważył, że publikacja wizerunku dziecka w określonym miejscu czasie i w zestawieniu z określonym materiałem prasowym należy właśnie do istotnych spraw dziecka. Zatem w przypadku sporu pomiędzy rodzicami, zgodnie z art. 97 § 2 k.r.o. rozstrzygnąć powinien sąd opiekuńczy. Zgoda tylko jednego z rodziców nie może być uznana za wystarczającą, aby opublikować wizerunek dziecka.

Sąd Apelacyjny zwrócił też uwagę, że choć przyjęcie zapłaty za pozowanie, uważane jest za domniemaną zgodę na rozpowszechnianie wizerunku, to jednak w przypadku wyraźnego zastrzeżenia osoby pozującej o braku zgody na rozpowszechnianie takiego zdjęcia, jego rozpowszechnianie jest bezprawne. Dlatego w przypadku braku zgody ojca małoletnich na publikację wizerunku dzieci, zapłata dokonana do rąk matki bądź przyjęcie przez nią innego świadczenia stanowiącego substytut zapłaty, owej bezprawności nie uchyla.

Udział w imprezie publicznej jako zgoda na publikację wizerunku

Najciekawszy aspekt omawianego wyroku stanowi jednak nowe podejście do kwestii udziału w imprezie publicznej w kontekście wyrażenia zgody na publikację wizerunku. Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał, że udział w imprezie publicznej oznacza zgodę na publikację wizerunku w związku z ową imprezą. Zastrzegł jednocześnie, że nie oznacza to zgody na publikowanie tego wizerunku w innych celach, tj. niezwiązanych z imprezą, w trakcie której wizerunek został utrwalony.

Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie można więc potraktować jako rozszerzenie wyjątku, o którym była mowa powyżej. Zgodnie z art. 81 ust. 2 pkt 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie wymaga zezwolenia rozpowszechnianie wizerunku osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz czy impreza publiczna. W przedmiotowej sprawie Sąd całkowicie pominął jednak rozważania co do tego, czy matka i dzieci stanowiły jedynie szczegół całości. Szkoda, bo kwestia ta jest w tym przypadku dość oczywista, skoro cała trójka do zdjęć pozowała. Wydaje się zatem, że już sam fakt uczestnictwa w imprezie publicznej jest wystarczający, aby móc opublikować wizerunek uczestnika bez uzyskiwania odrębnej zgody, o ile zdjęcie zostanie później wykorzystane do zilustrowania relacji z tej imprezy – a nie w innych celach, jak np. do zilustrowania wywiadu na temat thrillera erotycznego matki dzieci.

Autor tekstu: Magdalena Stasiak, prawnik, ekspert portalu fotoprawo.nikon.pl
kontakt: magdalena_stasiak@outlook.com